Ücretsiz izin, yasalar gereğince işçilere tanınan hak ve yükümlülüklerdendir. Ücretsiz izin, adından da anlaşılacağı üzere izin kullanan işçinin, izin süresi zarfında ücret almamasını ifade eder. Ücretli izin ise; hafta tatili, genel tatil ve ulusal bayramlarda işçinin herhangi bir çalışma yapmamasına karşın sanki çalışıyormuş gibi tam ücret almasıdır.
İşveren, gerekli şartların mevcudiyeti halinde işçi için bir yükümlülük olan ücretsiz izin uygulayarak işçiyi ücretsiz izne çıkarabilir. İşverenin bu tür bir uygulamada bulunabilmesi için işçinin onay vermesi gerekir. İşçinin vereceği onay yazılı olmalıdır. Şayet işçi tarafından yazılı onay verilmez ve buna karşı işveren ısrarla ücretsiz izne çıkarma taraftarı olursa işçi, haklı nedenle iş akdini feshedebilir. İşçi, yasada öngörülen koşulları sağladığı takdirde işçilik alacaklarını, kıdem ve ihbar tazminatını almaya hak kazanır.
Ücretsiz İzin Nedir?
İşçinin talebi ve işverenin onayı ile yahut işverenin talebi ve işçinin onayı ile işçinin izin kullandığı süreçte ücret almadan izne çıkması, ücretsiz izin olarak isimlendirilir. Ücretsiz izne ayrılan işçi, bu süre zarfında işvereninden ücret alamadığı gibi yemek ve yol gibi sosyal yardımlardan da istifade edemez. Bu izin, 4857 sayılı İş Kanunu’nun farklı maddelerinde düzenleme alanı bulmuştur.
Ücretsiz İzin Şartları Nelerdir?
Ücretsiz izin, yasa gereğince işçilere tanınan haklar arasında olup aynı zamanda işverenin, iş hacminde azalma olması veya işyerini korumak amacıyla işçisini ücretsiz izne çıkarabilmesi, işçinin de onayı ile mümkündür. İşveren, işçisini ücretsiz izne çıkarmak istediğinde bu hususu yazılı şekilde bildirmeli ve bildirimi alan işçinin de 6 gün süre ile yazılı yanıt vermesi gerekir. İşçi, 6 gün içinde yazılı beyanda bulunmazsa, işvereninin ücretsiz izin teklifine müspet yanıt vermediği yönünde karine niteliği taşır.
Yasada hüküm altına alınan hallerin varlığında işçinin ücretsiz izin talebi, işverence olumlu karşılanmalı ve ücretsiz izin verilmelidir. Bu husus, işverene yüklenmiş bir zorunluluk olup aksi halde davranan işverenlere idari para cezası öngörülmüştür. Yasada ifade edilen haller şu şekilde sıralanabilir:
- Ücretsiz iznin yıllık izne mahsup edilemeyeceği, yıllık izin süresinden düşürülemeyeceği ifade edilmiştir.
- İşçi, yıllık izni kapsamında kendisine tanınan süreyi, çalıştığı işyerinin bulunduğu şehirden bir başka şehirde geçireceğini ispat etmesi halinde işverenin, 4 gün süre ile ücretsiz izin vermesi gerekir.
- İşçinin anne olması durumunda çalışma ve süt iznini hükme bağlayan İş Kanunu md.74’ünn ikinci fıkrasında, yasal olarak kadın işçilere tanınan analık izninin sona ermesini takiben doğan çocuğun yetiştirilmesi ya da üç yaşını tamamlamamış çocuk evlat edinen kadın ya da erkeğe, talep ettikleri takdirde ilk doğum için 60, ikinci doğum için 120, üçüncü ve sonraki doğumlar için 180 günü geçmemek şartıyla, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Doğumun ikiz, üçüz ya da daha fazla olması durumunda söz konusu süreler 30 gün kadar uzar. Şayet çocuk engelli doğmuş ise ifade edilen süreler 360 gün olarak uygulanır.
- Anne çalışana, doğum öncesinde 8 ve doğum sonrasında da 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık doğum izni tanınmıştır. Doğum izninin bitmesi ile birlikte işçinin talebi doğrultusunda 6 aya kadar izin hakkı bulunur. Kullanılan bu izin kapsamında kadın işçi herhangi bir ücret talep edemez.
- Yasada düzenlenen hallerin mevcudiyeti halinde işveren, işçinin ücretsiz izin kullanmasına mani olursa idari para cezası ile cezalandırılır.
Kamuda Ücretsiz İzin Şartları Nelerdir?
657 sayılı devlet memurları kanununa göre izin şartları şunlardır:
- Devlet memurunun bakmaya mecbur olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde
- Devlet memurlarına 10 hizmet yılını tamamlamış olmaları
- Doğum hali
- Yurt dışına Devlet tarafından gönderilen öğrenci ve memurlarla yurt içine ve yurt dışına sürekli görevle atanan memur eşi olmak.
Memur En Az Kaç Ay Ücretsiz İzin Alabilir?
En az 18 ay ücretsiz izin alabilir. Kanser, verem ve akıl hastalığı gibi uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç gösteren hastalık halleri için verilen aylıklı izinlerin sonunda hastalığın devamı halinde verilebilmektedir.
Ücretsiz İzin Parası Ne Zaman Yatar?
Ücretsiz izin parası, ücretsiz izne ayrılan kişilere ekonomik açıdan destek olunması maksadıyla devlet tarafından verilen ödenektir. Bilhassa pandemi nedeniyle son derece olumsuz etkilenen işveren ve işçilere devlet destekli çeşitli ödemeler gerçekleştirilir. Bu ödemelerden birisi de, ücretsiz izne çıkarılan işçi için yapılan ödemelerdir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından uygulamaya geçirilen nakdi ücret desteği, bilinen ismiyle ücretsiz izin parası, her ayın 8’inde ödenmektedir.
Ücretsiz İzin Dilekçesi Örneği
Ücretsiz izin dilekçesi, ücretsiz izne çıkmak isteyen işçi tarafından hazırlanarak işverene ibraz edilir. Hazırlanan dilekçenin ihtiva etmesi gereken unsurları şu şekilde ifade edilebilir:
- İşçinin adı ve soy adı,
- İşçinin T. C. Kimlik Numarası,
- İşyerindeki görevi,
- Ücretsiz izne ayrılmak istediği tarih,
- Ücretsiz iznin sona ereceği tarih,
- Ücretsiz izne ayrılma nedeni ve talep,
- Talep tarihi,
- İşçinin imzası.
Doğum Sonrası Ücretsiz İzin
Çalışan annelere İş Kanunu ile getirilen en önemli haklardan birisi de doğum sonrası ücretsiz izin hakkıdır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre; isteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.
Ücretsiz İzin Parça Parça Kullanılabilir Mi?
Kamu personeli genel tebliğine göre doğum sebebiyle verilen aylıksız iznin, yirmidört aylık sürenin aşılmaması kaydıyla, kısım kısım kullanılması mümkündür.
Bu konu özelinde akla işçi doğum sonrası ücretsiz izin parça parça kullanılabilir mi sorusu gelmektedir. İşçilerde ise şöyle bir uygulama bulunmaktadır. Örneğin kadın işçi ücretli doğum izni sonrası 2 ay çalışıp daha sonra ücretsiz iznine ayrılmak isterse bu 6 aylık ücretsiz süresi 4 aya düşecektir. Bu durumda kamu çalışanlarında olduğu gibi süre düşmeden ücretsiz iznin parça parça kullanılması söz konusu değildir.
