Hapis cezası, kanunlarca suç olarak tanımlanan bir eylemi gerçekleştiren kişiyi hürriyetinden mahrum bırakarak uygulanan ceza türüdür. Hapis cezası, binlerce yıldır insanlığın suçluları toplumdan izole ederek cezalandırmak amacıyla kullandığı bir yöntemdir. Zindanlarda, kuyularda ve başka yerlerde hapsederek cezalandırma evrilerek günümüzdeki halini almıştır. Hapis cezası ile birden çok amaç hedeflenir. Suç işleyen kişinin özgürlüğünün büyük oranda kısıtlanarak cezalandırılması ve toplumsal vicdanın tatmininin yanında suçlunun rehabilite edilmesi de bu amaçlar arasındadır.
Hapis cezası ülkemizde cezaevinde ya da halk arasında bilinen ismiyle hapishanede uygulanır. Kapalı cezaevi ve açık cezaevi olmak üzere iki cezaevi türü bulunmaktadır. Kapalı cezaevinde daha sıkı denetim altında ceza uygulanırken açık cezaevinde mahkumların özgürlüğü daha az kısıtlanır. Örneğin açık cezaevinde firarı engellemek için dış güvenlik bulunmamaktadır. Kadınlar, yaşlılar, çocuklar ve engelliler kanunda gösterilen diğer şartların da yerine gelmesi halinde hapis cezasını evde çekebilir.
Hapis Cezasının Türleri Nelerdir?
Hapis cezası, sürelerine göre türlere ayrılmaktadır. TCK 46. Maddede hapis cezasının türleri sayılmıştır. Söz konusu kanun maddesine göre hapis cezası; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve süreli hapis cezası olmak üzere üç farklı şekilde uygulanmaktadır. Görüldüğü üzere hapis cezası türlerinde sınıflandırmada esas alınan unsur hapis cezasının süresidir. Hapis cezası türlerine ilişkin detaylı bilgi makalemizin devamında yer alacaktır.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası Nedir?
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hukukumuzda yer alan en ağır ve en uzun süreli hapis cezasıdır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası kural olarak ömür boyu devam eder. Yani kişi vefat edene kadar cezaevinde kalır. Fakat bazı şartların yerine getirilmesi halinde daha erken cezanın sonlanması mümkündür. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası bulunan hükümlü, 30 yıl boyunca iyi halli olarak cezasını çektikten sonra koşullu salıverilmeden faydalanarak cezaevinden çıkabilir. Hükümlünün başka bir hapis cezası olup olmadığı, varsa bu hapis cezasının süresi ve işlediği suça göre 30 yıllık süre artış gösterebilmektedir ya da koşullu salıverilme uygulanmayabilmektedir. Bu noktada en önemli husus bu süreler boyunca hükümlünün iyi halli olmasıdır.
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası çok ağır bir yaptırım olduğundan yalnızca belli suçlar için uygulanmaktadır. Bu cezanın uygulandığı suçlar şunlardır;
- Nitelikli kasten öldürme suçu (TCK 81)
- Cinsel saldırı suçu neticesinde öldürme suçu (TCK 102)
- İşkence suçu neticesinde öldürme suçu (TCK 94)
- Anayasal düzene karşı işlenen suçlar (TCK 309, TCK 311, TCK 312)
- Devletin birliği ve ülkenin bütünlüğüne karşı işlenen suçlar (TCK 302)
- İnsanlığa karşı işlenen suçlar (TCK 77)
- Soykırım suçu (TCK 76)
- Siyasi veya askeri casusluk suçu (TCK 328/2)
- Yasaklı bilgilerin casusluk amacıyla temini suçu (TCK 335/2)
- Yasaklı bilgileri siyasi veya askeri casusluk amacıyla açıklama suçu (TCK 337/2)
- Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçu (TCK 330/2)
Müebbet Hapis Cezası Nedir?
Müebbet hapis cezası da ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası gibi ömür boyu devam eder. Ancak müebbet hapis cezasında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına göre hükümlünün özgürlüğü daha az kısıtlanır. Ayrıca müebbet hapis cezasında koşullu salıverilme için cezaevinde geçirilmesi gereken asgari süre de daha kısadır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında koşullu salıverilmeden faydalanmak için gerekli olan azami süre 30 yılken, müebbet hapis cezasında bu süre 24 yıldır. Ancak yine hükümlünün başka bir cezası olup olmaması ve bu hapis cezasının süresi 24 yıllık süreyi uzatabilmektedir.
Müebbet hapis cezası, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasından sonra hukukumuzdaki en ağır cezai yaptırımdır. Hangi suçlarda müebbet hapis cezası uygulanacağı kanunda açıkça belirtilmiştir. Kanuna göre müebbet hapis cezası uygulanacak olan suçlar şunlardır;
- Kasten öldürme suçu (TCK 81)
- Askeri komutanlıkları gasp etme suçu (TCK 317)
- Savaş durumunda yalan haber yayma suçu (TCK 323/3)
- Devletin güvenliği ile ilgili belgelerle suç işleme (TCK 326)
- Devletin güvenliğine ilişkin bilgileri temin etme suçu (TCK 327/2)
- Düşmanla işbirliği yapma suçu (TCK 303)
- Devlet sırlarında faydalanma ve devlet hizmetlerinde sadakatsizlikte bulunma suçu (TCK 333/2)
- Gizli kalması gereken bilgileri açıklama suçu (TCK 330/1)
Uzun Süreli Hapis Cezası Nedir?
Uzun süreli hapis cezası, TCK 49. Maddede 1 yıldan uzun süren hapis cezaları olarak tanımlanmıştır. Uzun süreli hapis cezası en fazla 20 yıl olarak uygulanabilir. 20 yıldan uzun süreli olan hapis cezası müebbet hapis cezasıdır. Uzun süreli hapis cezalarında cezalandırılan kişinin cezasının yarısının cezaevinde çektikten sonra koşullu salıverilmeden faydalanarak tahliye olabilir. Uzun süreli hapis cezalarında koşullu salıverilme şartları hükümlünün başka bir suçtan ceza alıp almadığı, cezasını iyi halli geçirip geçirmediği ve diğer durumlara göre değişiklik gösterebilir.
Kısa Süreli Hapis Cezası Nedir?
Kısa süreli hapis cezası. TCK 49. Maddeye göre 1 yıldan kısa süreli hapis cezalarına verilen isimdir. Kısa süreli hapis cezası, belli şartlar altında hapis cezası yerine farklı bir yaptırım olarak uygulanabilir. Hakim somut olayın özelliklerini değerlendirerek ve kanundaki şartları gözeterek 1 yıldan kısa süreli hapis cezasını şu yaptırımlara dönüştürebilir;
- Adli para cezası
- Meslek edindirme amacıyla eğitime tabi tutma
- Mağdurun zararını karşılama
- Belirli yerlere gitmekten ve belirli eylemlerde bulunmaktan yoksun bırakma
- Gönüllü şekilde kamu yararına çalıştırma
- Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılan belgelerin alınması veya yasaklanması
