Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Nedir?

TCK 299. Maddede düzenlenen cumhurbaşkanına hakaret suçu,  TCK 15. Maddede düzenlenen genel hakaret suçundan ayrı olarak düzenlenmiştir. Kanun koyucu tarafından, TCK 299. Maddenin gerekçesinde devleti temsil eder konumda bulunması ve anayasal yetkileri nedeniyle cumhurbaşkanına hakaret suçunun genel hakaret suçundan ayrı bir şekilde düzenlenmesinin zaruri olduğu belirtilmiştir.  Bunun anlamı kanun koyucunun cumhurbaşkanı ve temsil ettiği makamın saygınlık, onur ve şerefinin daha sıkı korunması gerektiği yönünde kanaate vardığıdır. Doktrinde bir görüş ise cumhurbaşkanına hakaret suçunun ayrıca düzenlenmesinin ifade özgürlüğü ve eleştiri özgürlüğünü kısıtlayabileceği yönünde eleştiri getirmektedir.

Son birkaç senedir TCK 299. Maddede düzenlenen cumhurbaşkanına hakaret suçu herkes tarafından bilinir hale gelmiş, siyasi ve hukuki tartışmalara sıkça konu olmuştur. Özellikle parlamenter sistemden cumhurbaşkanlığı sistemine geçişle birlikte bu suçun yürürlükten kalkması gerektiği yönünde görüş beyan eden hukukçuların sayısı bir hayli fazladır. Suçun düzenlendiği tarihte var olan sistemde cumhurbaşkanının konumuyla günümüzde konumu arasında bulunan farklar nedeniyle kanun maddesinin amacına hizmet edemeyeceği düşünülmektedir. Ancak bazı görüşler de suçun sistem değişikliği yaşansa dahi uygulanması gerektiğini, devleti temsil eden makamın onur ve şerefinin korunması amacında değişiklik bulunmadığını belirtmektedir. Hukuki ve siyasal tartışmalardan öte cumhurbaşkanına hakaret suçu kanunda yer alan ve yürürlükte olan bir suç olup işlenmesi halinde ceza uygulanmaktadır.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Cezası

TCK 299.  Maddede, cumhurbaşkanına hakaret suçu ve cezası düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezası ile ilgili kanun maddesinin ilk fıkrasında ve ikinci fıkrasında iki ayrı düzenleme yer almaktadır. TCK 299/1 maddesinde söz konusu suçu işleyen kişi hakkında 1 yıl ile 4 yıl arasında hapis cezası uygulanacağı düzenlenmiştir. Bir sonraki fıkrada, yani TCK 299/2 maddesinde ise suçunun alenen işlenmesi durumunda uygulanacak olan cezaya 1/6 oranında artırım uygulanacağı belirtilmektedir. Aleniyet unsurunun bulunması hususu oldukça önemli bir konu olup olası bir dava durumunda bu yönde bir iddiaya karşı doğru ve eksiksiz savunma yapılması da büyük önem taşır.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunda, görüldüğü üzere, genel hakaret suçuna oranla daha yüksek ceza bulunmaktadır. TCK 125. Maddede düzenlenen genel hakaret suçu için 3 ay ile 2 yıl arasında hapis cezası öngörülmüşken cumhurbaşkanına hakaret suçu için 1 yıl ile 4 yıl arasında hapis cezası belirlenmiştir. Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezasında alt sınır genel hakaret suçunun alt sınırından 4 kat fazladır.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Adalet Bakanlığı İzni

Cumhurbaşkanına hakaret suçu, izne tabilik açısından farklılık göstermektedir. Soruşturma aşamasında genel soruşturma usulüne göre soruşturma başlatılmakta ve devam ettirilmektedir. Ancak bu suç nedeniyle bir kişi hakkında kovuşturma başlatılması için Adalet Bakanlığı’ndan izin alınması şartı bulunmaktadır. Bu izin verilmedikçe ceza davası açılamaz ve doğal olarak ceza da uygulanamaz. Fakat uygulamada bu izin bir prosedürden ibaret hale gelmiş, neredeyse her zaman izin verilerek kovuşturma başlatılmasının şartı sağlanmıştır.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunun Unsurları

Her suç belli başlı unsurların bir arada bulunmasıyla meydana gelmektedir. Suçun unsurlarından bir ya da birkaçında eksiklik bulunması halinde suç meydana gelmemiş kabul edilecek, eksiklik bulunan unsura göre de bir sonuç doğacaktır. Her suçta suçun unsurları farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle bir olayda ilk olarak suç unsurlarının tamamlanıp tamamlanmadığı incelenmeli, eksiklikler varsa bu hususla ilgili gerekli hukuki işlemler gerçekleştirilmelidir. Suçun unsurları başlıca; korunan hukuki değer, fiil, fail, mağdur ve manevi unsurdur.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunda korunan hukuki değer cumhurbaşkanlığı makamının saygınlığı ve şerefidir. Bunun yanında siyasi iktidar yapısının da korunan hukuki değer olduğunu belirten görüşler mevcuttur. Suçun fiil unsuru ise cumhurbaşkanına yönelik hakaret eylemidir. Hakaretin nasıl ya da hangi yöntemle edildiği önem taşımaksızın hakaret ediliş olması yeterli kabul edilir. Cumhurbaşkanına hakaret suçunda fail herkes olabilmektedir, özgü suç olarak nitelenen bir suç değildir.  Suçun mağduru ise halihazırda görevde bulunan cumhurbaşkanıdır. Görevi sonlanmış olan, eski cumhurbaşkanlarına edilen hakaret bu suç kapsamında değerlendirilmez. Manevi unsur ise kasttır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu yalnızca kasten işlenebilir, taksirle suçun oluşması mümkün değildir.

Suçun fiil unsuru olan hakaret eylemi doktrinde ve içtihatta oldukça fazla tartışmaya konu edilmekte, yargılamalarda da bu tartışmalarla sık sık karşılaşılmaktadır. İfade hürriyetinin sınırları çoğu olayda sorgulanmakta ve genelde savunmalar da bu yönden yapılmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları siyasetçiler gibi kamuya karşı sorumluluğu bulunan kişilere yönelik ifadelerde ifade hürriyetinin daha geniş kapsamlı değerlendirilmesi gerektiği, bu kişilerin vatandaşlara göre daha fazla eleştiriye katlanma yükümlülüğü bulunduğu yönündedir. Demokrasinin bir gereği olarak siyasetçilerin ağır eleştirilere dahi katlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Doktrindeki baskın görüş de bu kararları destekler niteliktedir. Fakat uygulamada ifade hürriyeti genel olarak daha geniş değerlendirilmemekte, AİHM kararları ve doktrindeki görüşlerin aksine kararlar sıkça verilmektedir.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Aleniyet

Makalemizin önceki kısımlarında da bahsettiğimiz üzere cumhurbaşkanına hakaret suçunun alenen işlenmesi halinde verilecek olan cezada 1/6 oranında artırım uygulanmaktadır. Buna ilişkin düzenleme TCK 299/2 maddesinde yer almaktadır.  Aleniyet unsurunun bulunup bulunmadığı önemli bir hukuki tartışmadır. Suçun alenen işlenmesinin anlamı; kamuya açık bir ortamda, herkesin öğrenme ihtimalinin bulunduğu bir yerde cumhurbaşkanına hakaret edilmesidir. Belirtmek gerekir ki önemli olan suçun herkesin öğrenebileceği, görebileceği veya duyabileceği bir yerde işlenmesi olup, herhangi bir kişinin suçtan haberi olmasına gerek yoktur. Örneğin; bir meydanda bağırarak cumhurbaşkanına hakaret eden kişi o an orada kimse bulunmasa dahi suç alenen işlendiğinden cezayı artırımlı olarak alacaktır. Cumhurbaşkanına hakaret suçunun televizyonda, gazetede ya da dergide işlenmesi durumunda da alenen işlendiği kabul edilecektir.

Son yıllarda sosyal medya üzerinden işlenen cumhurbaşkanına hakaret suçu sürekli olarak karşımıza çıkmakta ve çok kez gündemde yer almaktadır. Twitter, İnstagram, Facebook, Whatsapp gibi sosyal medya uygulamaları üzerinden işlenen cumhurbaşkanına hakaret suçunda da aleniyet unsuru bulunmaktadır. Bu nedenle internet üzerinden cumhurbaşkanına hakaret suçunda cezada artırım uygulanacaktır.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Şikâyet

Cumhurbaşkanına hakaret suçu şikayete tabi değildir. Bunun anlamı mağdur, yani cumhurbaşkanı, herhangi bir şikayette bulunmasa da suç hakkında soruşturma başlatılabilir. Savcılık suçun işlendiğini fark etmesi ya da kendisine ihbar edilmesi üzerine kendiliğinden soruşturma başlatır. Bu nedenle şikayetten vazgeçilmesi durumunda da soruşturma ya da kovuşturma durmaz. Ancak belirtmek gerekir ki şikayetten vazgeçilmesi durumunda mahkemeler daha az ceza uygulama ya da hiç uygulamama yöneliminde olmaktadır.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Uzlaşma

Hangi suçların uzlaşmaya tabi olduğu ilgili kanunda belirtilmiştir. Uzlaşma yoluna gidilebilmesi için suçun şikayete tabi olması ya da kanunda belirtilen istisnalardan biri olması gerekir. Ancak cumhurbaşkanına hakaret suçu bu sayılanlar arasında yer almadığından uzlaşma yapılması da mümkün değildir.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunda Zamanaşımı

Ceza hukukunda zamanaşımı süresi, TCK 66. Maddesi gereğince suça uygulanacak en fazla ceza miktarına göre belirlenmektedir. TCK 299. Maddesinde düzenlenen cumhurbaşkanına hakaret suçunda cezanın üst sınırı 4 yıldır. Bu durumda cumhurbaşkanına hakaret suçunda zamanaşımı süresi de 8 sene olmaktadır. 8 yıl dolduktan sonra fail hakkında ceza uygulanamaz.