İrtikap Suçu, Unsurları Ve Cezası (TCK 250)

Kamu idaresinin güvenirliliğine ve işleyişine karşı suçlar başlığı altında TCK 250 maddesinde düzenlenen ve fail açısından özgü suç niteliğinde olan irtikap suçu; Kamu görevlisinin, görevinden dolayı elde etmiş olduğu nüfusunu kötüye kullanarak kendisine ya da bir başkasına yarar sağlama veya bu yönde vaatte bulunmasıdır.

Diğer memur suçlarında olduğu gibi irtikap suçu unsurları oluşması ile failin ceza soruşturması ile beraber ayrıca disiplin cezası ile cezalandırılması mümkündür. Gerek ceza yargılaması, gerekse disiplin soruşturması sonucu kamu görevlisi olan fail oldukça ağır yaptırımlarla karşılaşması olasıdır.

İrtikap suçu da benzer memur suçları gibi seçimlik hareketli bir suçtur. Failin bu seçimlik hareketlerine göre irtikap suçu zaman zaman farklı isimlerle de anılmaktadır. Bunlar;

• İcbar suretiyle irtikap suçu
• İkna suretiyle irtikap suçu
• Kişinin Hatasından Kaynaklanmak Suretiyle İrtikap Suçu

TCK Md. 250; İrtikap

Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.

(2) Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

(4) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İcbar Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası

Failin ilk seçimlik hareketi TCK 250/1 maddesinde icbar suretiyle irtikap şeklinde düzenlenmiştir. İcbar kelime anlamı itibariyle “zorlama, zorunda bırakma” anlamına gelmektedir. TCK 250/1 maddesinde belirtildiği gibi failin mağduru zorlayacak veya zorunda kaldığını düşünecek bir hareket sergilemesi icbar suretiyle irtikap suçunu oluşturmaktadır. Bu konuda en sık verilen örnek ise hastanelerde ameliyat öncesi doktorların zaman zaman hasta veya yakınlarından “bıçak parası” adı altında para istemesidir.

İcbar Suretiyle İrtikap Suçu Cezası

Suçun TCK 250/1 maddesinde belirtilen icbar suretiyle irtikap şeklinde işlenmesi halinde fail, 5 ile 10 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılır.

İkna Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası

Failin ikinci seçimlik hareketi de ikna suretiyle irtikap olarak TCK 250/2 maddesinde düzenlenmiştir. Kamu görevlisinin güveni kötüye kullanarak hileli bir davranış sergilemesi sonucu ikna ederek menfaat sağlaması TCK 250/2 kapsamında değerlendirilmektedir.  

İkna Suretiyle İrtikap Suçu Cezası

İkna suretiyle irtikap fiilinde fail için öngörülen cezalar, icbar suretiyle irtikap fiiline göre daha azdır. Failin eyleminin TCK 250/2 maddesi ile uyumluluk göstermesi halinde fail; 3 yıl ile 5 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.  

Kişinin Hatasından Yararlanmak Suretiyle İrtikap Suçu

İcbar suretiyle irtikap ve ikna suretiyle irtikap suçları haricinde Ayrıca TCK 250/3 maddesinde kişinin hatasından faydalanmak suretiyle irtikap suçu düzenlenmiştir. TCK 250/2 maddesindeki ikna suretiyle irtikap suçlarının işlenmesinde kişinin hatasından faydalanılmış ise bu durumda fail 1 yıl ile 3 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılır.

İrtikap Suçunda Denetim Görevini İhmal

Tıpkı rüşvet suçunda olduğu gibi irtikap suçunun işlenmesine kasıtlı olarak göz yuman denetimle yükümlü olan kamu görevlisi de müşterek fail olarak yargılanmaktadır. Suçun ihmali bir davranışla işlenmesi durumunda ise bu kez fail 3 ay ile 3 yıl arasında hapis cezası ile cezalandırılır.

İrtikap Suçu Unsurları

TCK 250 maddesi ve yargı kararlarını göz önüne alarak irtikap suçlarının unsurlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

İrtikap Suçunun Faili

Yazımızın başında da belirttiğimiz gibi irtikap suçları fail açısından özgü bir suçtur. Bu nedenle suçun faili kamu görevlisidir. TCK 6 maddesinde belirtilen kamu görevlileri TCK 250 ve devamı maddeleri içinde geçerlidir.

İrtikap Suçunun Mağdur

Kamu idaresinin güvenirliğine ve işleyişine karşı suçlardan olması nedeniyle suçun mağdurunun birden çok olduğunu söyleyebiliriz. Suçun mağdurları görev yapılan kamu idaresi ile kamu idaresindeki iş sahibi kimselerdir.

İrtikap Suçu Kasten İşlenebilen Bir Suçtur

TCK 250/1 ve TCK 251/2 maddelerinde belirtilen durumlar hariç irtikap suçları taksirle veya ihmali bir davranışla işlenemez. Bu nedenle icbar suretiyle irtikap, ikna suretiyle irtikap ve kişinin hatasından yararlanmak suretiyle irtikap durumlarında suçun temel unsuru kasttır.

Rüşvet ve İrtikap Suçu Farkları

1. Rüşvet suçunda, rüşvet alan ve rüşvet veren olarak birden fazla fail vardır. Buna karşılık irtikap suçlarında bir tek fail vardır.
2. İrtikap suçları fail açısından bir çeşit özgü suç iken, rüşvet suçunun faili herkes olabilir.
3. Rüşvet suçunda fail kendisine verilen görevin gereklerine aykırı davranarak menfaat temin etmektedir. İrtikap suçunda ise bir kamu görevlisi kendisine sağlanan nüfusu kötüye kullanarak menfaat sağlamaktadır.

İrtikap Suçunda Yargılama

İcbar suretiyle irtikap (TCK 250/1) suçunda yargılama görevi Ağır Ceza Mahkemelerine aittir. TCK 250/2 ve TCK 250/3 maddelerinde belirtilen durumlar için ise yargılama görevi Asliye Ceza Mahkemesindedir. Her iki durumda da yargılama yetkisi ise suçun işlenmiş olduğu yerdeki Ağır Ceza Mahkemeleri ve Asliye Ceza Mahkemeleridir.

İrtikap Suçunun Özel Görünüş Halleri

İrtikap Suçuna Teşebbüs

Nüfus ticareti dışında diğer memur suçları genellikle teşebbüse elverişli suçlar değildir. Bu konuda yerel mahkemeler ve yüksek mahkemelerin zaman zaman birbiri ile çelişkili kararlar verdiği de görülmüştür. Diğer memur suçları ile kıyasladığımızda irtikap suçu içinde teşebbüs hükümlerinin uygulanamayacağını düşünüyoruz.

İrtikap Suçuna İştirak

Suçun failinin kamu görevlisi olması sebebiyle çoğunlukla irtikap suçuna iştirak mümkün değildir. Ancak aynı suçun başka bir kamu görevlisi ile birlikte işlenmesi durumunda her iki fail TCK 250 maddesi uyarınca ayrı ayrı cezalandırılacaktır.

Sık Sorulan Sorular

İrtikap Suçu Memuriyete Engel Midir?

Yukarıda da belirttiğimiz gibi irtikap suçları nedeniyle fail hakkında ayrıca disiplin soruşturması yapılmaktadır. İrtikap, zimmet, rüşvet gibi memur suçları “yüz kızartıcı suçlar arasında sayılmaktadır. İrtikap suçunun unsurları oluşması halinde kamu görevlisi olan fail bir daha atanmamak üzere devlet memurluğundan çıkarılabilmektedir.

İrtikap Suçu Paraya Çevrilir Mi?

TCK 250/3 maddesinde düzenlenmiş “kişinin hatasından kaynaklanmak suretiyle irtikap” hariç olmak üzere icbar suretiyle irtikap (TCK 250/1) ve ikna suretiyle irtikap (TCK 250/2) suçlarının para cezasına çevrilmesi mümkün değildir.

İrtikap Suçu Şikayete Tabi Midir?

TCK 250 maddesinde düzenlenmiş olan tüm irtikap suçları kamu idaresinin güvenirliğine ve işleyişine karşı suçlar olması nedeniyle şikayet tabi değildir. Suçu işleyen fail ve failler hakkında re’sen soruşturma yapılmaktadır. Şikayete tabi suçlardan olmaması nedeniyle ayrıca uzlaşma hükümleri de uygulanmamaktadır.

İrtikap Suçlarında Tutuklama Olur Mu?

Özellikle TCK 250/1 maddesinde cezanın alt ve üst sınarları dikkate alındığında irtikap suçlarında genellikle delil durumları ve suçun ağırlığına göre tutuklama tedbirleri uygulanabilmektedir.