Velayetin değiştirilmesi davası, eşlerin boşanması nedeniyle anne ya da babaya verilen çocuğun velayetinin velayeti alamayan tarafa geçmesi için açılan davadır.
Anlaşılacağı üzere boşanma davasında çocuğun velayetini alamayan kişinin daha sonra şartların oluşması halinde velayetin değiştirilmesi davası açarak çocuğun velayetini alması mümkündür. Velayet konusu boşanmanın sonuçlarından en hassas olanıdır.
Uyuşmazlık konusunun kendi kararlarını verebilecek yaşta olmayan bir çocuk olması hem çocuk hem de ebeveynleri için oldukça zorlu bir sürece neden olabilmektedir. Bu nedenle yargılama da bu hassasiyeti gözeterek yapılmakta, uzman pedagoglardan yardım alarak çocuk için en iyi olacak durum yaratılmaya çalışılmaktadır.
Velayetin değiştirilmesi davası da aynı şekilde detaylı bir inceleme gerektiren davalardandır. Bu nedenle velayetin değiştirilmesi için dava açmadan önce mutlaka bir boşanma avukatına danışarak bilgi almak faydalı olacaktır.
Velayetin Değiştirilmesinin Şartları Nelerdir?
Çocuğun velayetinin değiştirilmesi, yani velayetin bir ebeveynden alınarak diğerine verilmesi için belli şartların ortaya çıkması gerekmektedir. İlk olarak çocuğun ebeveynlerinin hayatında ekonomik veya sosyal olarak bir değişiklik olması aranmaktadır.
Eğer boşanmadan bu yana tarafların yaşantılarında herhangi bir değişiklik meydana gelmemişse çocuğun velayetinin değiştirilmesi davası olumsuz sonuçlanacaktır. Ayrıca meydana gelen değişikliğin esaslı ve sürekli olması gerekmektedir. Çok önemli olmayan ya da geçici olan değişiklikler velayetin değiştirilmesi davasının şartlarını sağlamaz.
Örneğin velayete sahip olan ebeveynin geçici bir süre hastanede tedavi görmesi ya da çalıştığı işi değiştirmesi durumları esaslı olma ve süreklilik niteliklerini taşımadığından şart da sağlanmamış olacaktır. Bir diğer şart da çocuğun menfaatinin gerektirmesidir. Çocuğun üstün yararı ilkesi velayet ile ilgili davalarda büyük önem arz eden bir kavramdır.
Velayete sahip olan ebeveynin hayatında meydana gelen esaslı ve sürekli değişiklik sonucunda çocuğun menfaati velayetin değiştirilmesini gerektiriyorsa tüm şartlar sağlanmış olur. Şartlarda eksiklik bulunması durumunda dava olumsuz sonuçlanacaktır.
Görüldüğü üzere velayetin değiştirilmesi şartları dava sonucunun belirlenmesinde büyük rol oynadığından bir boşanma avukatından yardım alınması olumlu sonuç alınması adına yararlı bir hareket olacaktır.
Velayetin Değiştirilmesi Sebepleri Nelerdir?
Velayetin değiştirilmesinin sebepleri sınırlı sayıda değildir. Yukarıda açıklandığı üzere şartların sağlanması halinde her türlü esaslı, sürekli ve çocuğun menfaatine aykırı değişiklik velayetin değiştirilmesi davası açılması için sebep oluşturabilir.
Velayetin değiştirilmesine ilişkin düzenlemenin yer aldığı TMK 183. maddesinde hangi sebeplerin velayetin değiştirilmesi sebebi olabileceği belirtilmiştir. Ancak belirtmek gerekir ki velayetin değiştirilmesi sebepleri kanunda sayılanlarla sınırlı değildir. TMK 183. Maddesinde sayılan velayetin değiştirilmesi sebepleri şunlardır;
- Velayete sahip olan ebeveynin bir başkasıyla evlenmesi
- Velayete sahip olan ebeveynin başka bir yere taşınması
- Velayete sahip olan ebeveynin vefat etmesi
Kanunda sayılmayan ancak uygulamada sıkça karşılaşılan bazı velayetin değiştirilmesi sebepleri ise şöyledir;
- Velayete sahip olmayan ebeveyn ile çocuğun görüşmesinin engellenmesi
- Çocuğun başka bir kişinin yanında yaşatılması
- Çocuğun güvenliğinin tehlikeye atılması
- Çocuğun eğitim ya da sağlık gibi ihtiyaçlarının gerektirmesi
Hatırlatmak gerekir ki bu sebeplerin varlığı tek başına velayetin değiştirilmesine sebep olmamakta, bu değişikliklerin esaslı ve sürekli olması ile birlikte çocuğun menfaatini de zedeleyici nitelikte olması gerekmektedir.
Her somut olayda sebeplerin geçerliliği farklılık göstermektedir. Bu nedenle hem velayetin değiştirilmesi davasını açmadan önce hem de dava sürecinde velayet hukuku alanında uzman bir boşanma avukatıyla çalışılması yararlı olacaktır.
Velayetin Değiştirilmesinde Çocuğun Görüşünün Sorulması
Velayetin değiştirilmesi davasında, çocuğun görüşü de önem taşımaktadır. Çocuğun açıkça bir ebeveynini tercih etmesi ya da bir ebeveynini istemediği yönünde beyanda bulunması davanın gidişatını doğrudan etkilemektedir. Her davada çocuğun görüşü alınmaz.
Hakim somut olayın özelliklerine göre çocuğa görüşünün sorulmasını isteyebilir. Yargıtay’ın yerleşik içtihatı gereğince 8 yaşını dolduran çocukların görüşü sorulmadan velayetin değiştirilmesi hukuka aykırıdır. 8 yaşından küçük çocuklar için de hakim olayın özelliklerini değiştirerek görüşünün alınması ya da alınmamasına karar verebilir.
Çocuğun görüşü yaşına ve duruma bağlı olarak pedagog tarafından da alınabilir. Uygulamada 8 yaşından büyük çocukların pedagog eşliğinde mahkemede dinlendiği görülmektedir.
Böylece çocuğun dava nedeniyle etkilenmemesi hedeflenir. Çocuğun görüşü ve pedagogun kanaati velayetin değiştirilmesi davasında çok önemli olan hususlardan biridir.
Geliri Olmayan Kişi Velayeti Alabilir Mi?
Velayetin değiştirilmesi ile ilgili en çok merak edilen konulardan biri de geliri olmayan ya da işsiz olan ebeveynin velayetin değiştirilmesi davası yoluyla velayeti alıp alamayacağıdır.
Kanunun aradığı şartların gerçekleşmesi halinde geliri olmayan ya da işsiz olan ebeveynin velayeti alması mümkündür. Ancak çocuğun üstün yararı ilkesi nedeniyle gelirin olmaması ciddi bir dezavantaj yaratacaktır.
Velayetin değiştirilmesini talep eden kişinin gelirinin olmaması durumunda çocuğun geliri olmayan ebeveyne verilmesini gerektirecek ciddiyette bir sebep ortaya çıkması gerekmektedir.
Durumun davadan önce değerlendirilerek dava açmaya karar verilmesi olumsuz sonuç almamak adına önemlidir. Bu nedenle bir boşanma avukatına danışarak fikir almak daha doğru olacaktır.
Anlaşmalı Velayet Değişikliği Yapılabilir Mi?
Velayet, kamuyu ilgilendiren bir hukuki durumdur. Çocuğun gelişimi ve yetiştirilmesi doğrudan toplumsal bir konu olduğundan velayet konusu da kamu yararına içkin değerlendirilmektedir.
Bu nedenle kamu yararına ilişkin konular hakkında anlaşma yapılamayacağından anlaşma yoluyla velayetin değiştirilmesi de mümkün değildir. İki ebeveyn de velayetin değiştirilmesini istese ve bu hususta anlaşsa dahi mahkeme bu anlaşmaya riayet etmek durumunda değildir ve anlaşma geçersizdir.
Velayetin değiştirilmesine ancak şartların sağlanması ve talep edilmesi halinde somut olayın özelliklerine göre hakim karar verebilir.
Belirtmek gerekir ki anlaşmalı boşanma yoluyla boşanan eşler velayetin kimde kalacağı hakkında anlaşma yapabilir. Anlaşmalı boşanma protokolünde çocuğun velayetine hangi tarafın sahip olacağı ve diğer tarafın hangi şartlarda çocukla kişisel ilişki kurabileceği belirlenebilir.
Fakat bu durumda da hakim çocuğun üstün yararını gözeterek anlaşmayı değiştirebilir. Kısacası anlaşmalı boşanma yolunda velayet anlaşma konusu yapılabilirken, velayetin değiştirilmesinin anlaşmayla gerçekleşmesi mümkün değildir.
Kardeşlerin Velayetinin Değiştirilmesi
Boşanma sonrasında boşanan eşlerin birden fazla çocuğu olması durumunda kardeşlerin farklı ebeveynlerde kalmasına karar verilebilir.
Genellikle kardeşleri ayırmama ilkesi gereğince tüm çocukların velayetinin bir ebeveyne verilmesi tercih edilir. Ancak bazı durumlarda kardeşlerden bir kısmının annede bir kısmının babada kalmasına da karar verilmesi mümkündür.
Örneğin bir kardeşin küçük yaşta olmasına istinaden anne ilgisine muhtaç olduğu gerekçesiyle velayeti anneye verilirken daha büyük yaştaki kardeşin maddi durumu daha iyi olan babaya verilmesi olasıdır.
Kardeşlerin velayetinin ayrı ebeveynlerde olması durumunda, şartların da mevcut bulunması halinde, velayetin değiştirilmesi davası açılabilir. Çocuğun üstün yararı ve kardeşleri ayırmama ilkesi bu davalarda sonuca doğrudan etki edebilecek hususlardır.
