Uzlaşmaya Tabi Suçlar ve Uzlaşma Şartları

Uzlaşma, daha çok toplumsal barışın sağlanması adına geliştirilen alternatif bir hukuki yoldur. Birçok ülke hukuk sisteminde yer alan uzlaştırma ülkemizde de sadece belirli suçlar için uygulanır. Bu suçlar CMK 253 maddesinde uzlaşmaya tabi suçlar olarak sıralanmıştır.

Genel olarak uzlaşmaya tabi suçlar şikayete bağlı suçlardan oluşur. Ancak bunlar haricinde özel veya tüzel kişilerin mağduriyetinin daha etkili ve hızlı bir şekilde giderilmesi amacı ile de şikayete tabi olmasa da bazı suçlar yine uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer almaktadır.

Hukuk sistemimizde uzun yıllardır benzer uygulamalar yer almasına karşın özellikle son yıllarda toplumsal başının sağlanması adına uzlaştırmanın etkili bir sistem haline geldiğini söyleyebiliriz. Son yıllarda etkin bir şekilde uygulanan bir sistem olması nedeniyle cinsel suçlar uzlaşmaya tabi mi, müşteki uzlaşmayı kabul etmezse ne olur, hükmün kesinleşmesinden sonra uzlaşma ve uzlaşmada ne kadar para istenir gibi sorularla sıkça karşılaşmaktayız. Bu konularda detaylı bir şekilde bilgi vermeden önce CMK 253 maddesi kapsamında uzlaşmaya tabi suçlar hakkında bilgi vererek yazımıza devam edelim.

Uzlaşmaya Tabi Suçlar Hangileridir? (CMK 253)

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda 2006 yalında yapılan değişiklik ile uzlaştırma hukuk sistemimizde yer almıştı. İlk olarak Türk Ceza Kanununda yer alan ve şikayete tabi olan suçlar uzlaşmaya tabi suçlar olarak belirlenmiştir. 2016 ve 2019 yıllarında ise yapılan değişiklikler ile şikayete tabi olmasa da bir takım suçlar yine uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir. Konunun daha anlaşılabilir olması açısından uzlaşmaya tabi olan suçları bu değişiklikleri göz önüne alarak sıralamayı uygun görüyoruz.

Şikayete Bağlı ve Uzlaşmaya Tabi Suçlar

CMK 253/1-a maddesi ile takibi şikayete bağlı suçların tümü aynı zamanda uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alır. Bunun tek istisnası ise şikayete tabi olsa da “cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar” uzlaşma kapsamında değildir. 5237 sayılı ceza kanunumuzda 30’a yakın suç şikayete tabi suçlar arasında yer alır. Bu suçları tek tek sayma yerine en sık dava konusu olan suçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

• Kasten Yaralama (TCK 86/2)
• Taksirle Yaralama (TCK 89/1)
• Tehdit (TCK 106/1, 3. Cümle)
• Hakaret (TCK 125/1,2, TCK 125/3-b,c)
• Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK 134/1,2)
• Mala Zarar Verme (TCK 151/1,2)
• Açığa İmzanın Kötüye Kullanılması (TCK 209/1)

Şikayete Tabi Olmayıp Uzlaşmaya Tabi Suçlar

Yukarıda da belirttiğimiz gibi şikayete tabi suçlar aynı zamanda uzlaşmaya tabidir. Bunun dışında şikayete tabi olmamasına rağmen uzlaşmaya tabi olan suçlardan vardır. Bu suçlar CMK 253/1-b maddesinde sıralanmıştır.

• Kasten Yaralama (TCK 86/1)
• Tehdit 106/1, 1. ve 2. Cümle)
• Konut Dokunulmazlığını İhlal (TCK 116/4)
• Hırsızlık (TCK 141/1)
• Dolandırıcılık (TCK 157/1)
• Suç Eşyasının Satın Alınması ve Kabul Edilmesi (TCK 165)
• Çocuğun Kaçırılması ve Alıkonulması (TCK 234/2)

Yukarıda belirtmiş olduğumuz suçlar haricinde ayrıca 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 25 maddesi ile 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunun 331/1 maddesi de uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alır.

Uzlaşma Şartları

1. Kural olarak uzlaştırma hükümleri suçtan zarar görenin, mağdurun veya şüphelinin özel hukuk tüzel kişiliklerine haiz olmaları durumunda uygulanır. Bu kişilerin kamu tüzel kişilikleri olması halinde uzlaştırma hükümleri uygulanamamaktadır.
2. Şikayete tabi suçlardan olsa da, failin üzerine atılı suçun “cinsel dokunulmazlıklara karşı suçlar” arasında yer almaması gerekir.
3. Fail tarafından mağdura yönelik birden fazla suç işlenmesi olması halinde, failin üzerine atılı her iki suçunda uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alması gerekir. Örneğin uzlaşmaya tabi olan tehdit suçu ile beraber cinsel saldırı suçunun da işlenmesi halinde her iki suç içinde uzlaşma hükümleri uygulanmaz.
4. Benzer şekilde suçtan zarar gören veya mağdurun birden fazla olup, tek bir fail olması halinde mağdurların tümünün uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.

Uzlaştırma Nasıl Yapılır

Uzlaştırma hükümlerinin uygulanması amacı ile her adliyede “uzlaştırma bürosu” adı altında özel bürolar oluşturulmuştur. Soruşturma dosyası kendisine tevzi edilen C.Savcısı tarafından öncelikle şüphelinin üzerine atılı suçun kamu davası açılması için yeterli deliler bulunması, suçun uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alıp almadığı konusunda gerekli incelemeler yapıldıktan sonra diğer uzlaşma şartlarının da oluşması ile soruşturma dosyası bu bürolara gönderilir.

Bu bürolar tarafından soruşturma dosyası bu konuda gerekli eğitimleri almış hukukçu uzlaştırmacılara teslim edilerek uzlaştırmacı tarafından suçun mağduru ve şüphelisine bu konuda gerekli bildirimler uzlaşma teklifi şekilde yapılır. Bu teklif üzerine şüphelinin ve suçun mağdurunun 3 günlük süre içerisinde kararını ilgili uzlaştırmacıya bildirmek zorundadır. Bu süre içerisinde herhangi bir bildirimde bulunulması halinde uzlaşma teklifi kabul edilmemiş sayılarak şüpheli hakkında kamu davası açılmaktadır.

Müşteki Uzlaşmayı Kabul Etmez İse Ne Olur?

Yukarıda belirtmiş olduğumuz uzlaştırma aşamalarının uygulanması sonucunda müşteki uzlaşmayı kabul etmemesi veya belirtilen süreler içerinde uzlaşma teklifine cevap vermemesi halinde soruşturmaya kalındığı yerden devam olunur. Şüphelinin üzerine atılı suçlamadan dolayı kamu davası açılarak yargılanmasına başlanmaktadır.

Şüpheli Uzlaşmayı Kabul Etmez İse Ne Olur?

Müştekinin uzlaşmayı tabi suçlar için uzlaşmayı kabul etmeme gibi bir yasal hakkı bulunduğu gibi şüphelinin de uzlaşmayı kabul etmemesi gibi bir hakkı vardır. Şüphelinin uzlaşmayı kabul etmemesi halinde yine, müştekinin uzlaşmayı kabul etmemiş olması durumunda olduğu gibi şüpheli hakkında soruşturmaya kalındığı yerden devam olunarak, tamamlanan soruşturma sonrasında hakkında atılı suçlamadan dolayı iddianame düzenlenerek ceza yargılamasına başlanmaktadır.

Uzlaşmaya Tabi Suçlarda Uzlaşmanın Sağlanması

Uzlaşmaya tabi suçlarda şüpheli ve mağdur arasında uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma aşamasında uzlaşma halinde şüpheli hakkında “Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar” verilir. Herhangi bir nedenden ötürü soruşturma aşamasında uzlaşma hükümlerinin uygulanamaması halinde ise dava aşamasında uzlaşmanın sağlanması durumunda da şüpheli hakkında düşme karar verilmektedir.

Soruşturma Aşamasında Uzlaşma

Soruşturma aşamasında uzlaşma sağlanması halinde, şüpheli hakkında daha çok takipsizlik kararı olarak bilinen, kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilir. Bu karar şüphelinin lehine bir karardır. Kural olarak uzlaştırma hükümleri soruşturma aşamasında uygulanması gerekir. Bu nedenle uzlaşmanın en sık sağlanıldığı yargılama aşaması soruşturma aşamasında uzlaşmadır.

Mahkeme Aşamasında Uzlaşma (Dava Aşamasında)

Herhangi bir nedenden ötürü soruşturma aşamasında uzlaşma hükümlerinin uygulanamaması veya yargılama devam ederken şüphelinin üzerine atılı suçun uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alması şeklinde bir kanunu düzenleme ile mahkeme aşamasında uzlaşma hükümleri uygulanır. Bu durumda yine dava dosyası Cumhuriyet Savcılıklarında bulunan uzlaştırma bürolarına tevzi edilerek yukarıda belirtmiş olduğumuz uzlaştırma prosedürleri uygulanır. Bu şekilde mahkeme aşamasında uzlaşma sağlanması halinde de bu kez sanık hakkında “düşme” kararı verilmektedir.

Hükmün Kesinleşmesinden Sonra Uzlaşma

Her ne kadar sık karşılaşılan bir durum değil ise de; Hükmün kesinleşmesinden sonra uzlaşma, hatta cezanın infazından sonra uzlaşma dahi mümkün olduğu yönünde Yargıtay Kararları vardır. Bu durum genellikle olağan üstü kanun yollarına başvuru durumda söz konusudur. Soruşturma aşamasında veya yargılama aşamasında uzlaşmaya tabi suçlar nedeniyle, uzlaşma prosedürünün uygulanmaması, buna rağmen ceza verme yoluna gidilmesi halinde ve kararın kesinleşmesi ile beraber bu konuda olağan üstü kanun yollarına başvuru ile hükmün kesinleşmesinden sonra uzlaşma sağlanması mümkündür.

Sık Sorulan Sorular

TCK 89/1 Uzlaşmaya Tabi Mi?

TCK 89/1 maddesi “Taksirle Yaralama” suçudur. Yukarıda uzlaşmaya tabi suçlar başlığında da belirttiğimiz gibi taksirle yaralama suçu şikayete tabi suçlar arasında yer aldığı gibi aynı zamanda uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer alır.

TCK 104 Uzlaşmaya Tabi Mi?

TCK 104/1 maddesi şikayete tabi suçlar arasında yer alır. Ancak TCK 104/2 ve TCK 104/3 maddeleri şikayete tabi değildir. Reşit olmayanla cinsel ilişki suçunun düzenlenmiş olduğu TCK 104 maddesi “cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar” kapsamındadır. Bu nedenle gerek şikayete tabi olan TCK 104/1 maddesi gerekse diğer seçimlik hareketler uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer almaz. Kural olarak cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar uzlaşma kapsamında değildir.

TCK 134 Uzlaşmaya Tabi Mi?

TCK 134 maddesinde “Özel Hayatın Gizliliğini İhlal” suçu düzenlenmiştir. Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu şikayete tabi suçlar arasında yer aldığı gibi uzlaşmaya tabi suçlar arasında da yer alır. Bu nedenle TCK 134 maddesi uzlaşmaya tabidir.

Uzlaşmada Ne Kadar Para İstenir?

Uzlaşmada suçun mağdurunun suçtan dolayı meydana gelmiş olan maddi veya manevi zararını şüpheliden talep etmesi mümkündür. Ancak bu konuda ceza kanunumuzda veya uzlaştırma hükümlerinin düzenlenmiş olduğu CMK 253 maddesinde bir miktar belirtilmemiştir. Genellikle suçun ve zararın ağırlığına veya manevi zararın ağırlığına göre hakkaniyete uygun bir miktarın şüpheliden talep edilmesi gerekir. Ancak karşı tarafından herhangi bir para talep edilmesi zorunlu değildir. Mağdurun bir talebi olmaksızın da uzlaşmanın sağlanması mümkündür.

Uzlaşma Kararı Adli Sicil Kaydına İşler Mi?

Soruşturma aşamasında uzlaşma veya mahkeme aşamasında uzlaşma sağlanması halinde şüpheli hakkında herhangi bir cezalandırma yoluna gidilmez. Mahkeme aşamasında uzlaşmanın sağlanması halinde düşme kararı verildiği gibi, soruşturma aşamasında uzlaşma halinde de şüpheli hakkında takipsizlik kararı verilir. Bu nedenle uzlaşma kararı adli sicil kaydına işlenmemektedir.

Cinsel Suçlar Uzlaşmaya Tabi Midir?

Bir takım cinsel suçlar şikayete tabi suçlar arasında yer alsa da uzlaşmaya tabi olmayan suçlar arasındadır. CMK 253/3 maddesi uyarınca cinsel suçlar uzlaşmaya tabi suçlar arasında yer almaz.

Uzlaşmaya Tabi Olmayan Suçlar Hangileridir?

CMK 253 maddesinde sadece uzlaşmaya tabi suçlar düzenlenmiştir. Uzlaşmaya tabi olmayan suçlar hakkında herhangi bir sıralama yapılmamıştır. Genel olarak şikayete tabi olmayan suçlar ile CMK 253/1-b maddesi dışında kalan suçlar uzlaşmaya tabi olmayan suçlar arasında yer alır.